Διαπραγμάτευση και Grexit: Πώς έχουν αυτήν τη στιγμή τα πράγματα
Ο
καθηγητής Αριστείδης Χατζής κωδικοποιεί σε 10 σημεία την τωρινή κατάσταση. Και
καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ψευδαισθήσεις τελείωσαν, η απομόνωση είναι
πλήρης αλλά παραμένει η δυνατότητα για μια αμοιβαίως επωφελή συμφωνία.
1. Ήταν λάθος της ελληνικής κυβέρνησης να ζητήσει
αναδιαπραγμάτευση; Όχι. Η
κυβέρνηση έπρεπε να το κάνει για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι πήρε σαφή
εντολή από τον ελληνικό λαό – ο οποίος τη στήριξε και τη στηρίζει για να
αναδιαπραγματευτεί. Επιπλέον, η αναδιαπραγμάτευση μπορεί, αν καταλήξει σε
συμφωνία, να βελτιώσει την κατάσταση, έστω οριακά.
2. Πώς πήγε ο πρώτος γύρος των συναντήσεων,
συνομιλιών, «διαπραγματεύσεων»; Πολύ άσχημα. Οι πάντες απέρριψαν τις προτάσεις μας.
Δεν έκαναν καμία παραχώρηση. Δεν δέχτηκαν, σε κάποιες περιπτώσεις, ούτε καν να
συζητήσουν μαζί μας ουσιαστικά.
3. Όλοι ή μόνο οι Γερμανοί; Οι πάντες, ακόμα και η
ΕΚΤ, ακόμα και οι
χώρες του Νότου, ακόμα και η Γαλλία. Η απόρριψη είχε διάφορες μορφές (άλλες πιο
απότομες, άλλες πιο ευγενικές), αλλά ήταν απόρριψη. Η κάπως διαφορετική
αντιμετώπιση από τις ΗΠΑ (τελικά, όμως, όχι και τόσο διαφορετική) έχει μικρή
πρακτική σημασία.
4. Και η Ρωσία; Αν πραγματικά ελπίζεις ότι η Ρωσία μπορεί να μας
βοηθήσει ουσιαστικά με καλύτερους όρους από εκείνους των εταίρων μας, έχεις
χάσει πολλά επεισόδια. Αν πραγματικά πιστεύεις ότι θα πρέπει να εγκαταλείψουμε
τους εταίρους μας για να προσκολληθούμε στη Ρωσία, βρίσκεσαι σε λάθος σελίδα
και διαβάζεις το λάθος κείμενο.
5. Ποιος φταίει για την αποτυχία; Φταίνε και οι δύο, αλλά σ’ αυτήν τη
φάση ευθύνεται κυρίως η ελληνική κυβέρνηση. Για μια σειρά λόγων που θα
μπορούσαμε να αναλύουμε σε πολλές σελίδες, αλλά θα περιοριστώ στους δύο
σημαντικότερους:
α. Η κυβέρνηση ξεκίνησε πολύ άσχημα τις επαφές. Έδωσε ένα στίγμα έλλειψης
σοβαρότητας. Δεν αναφέρομαι στις ενδυματολογικές επιλογές, αλλά στη λανθασμένη
απόφαση να διαπραγματευτεί έχοντας το βλέμμα στο εσωτερικό κοινό και όχι στους
εταίρους. Ήταν μια συγκρουσιακή, κουτοπόνηρη, επιπόλαια και, τελικά,
ανερμάτιστη εικόνα που επιβεβαίωσε όλα τα αρνητικά στερεότυπα. Μ’ αυτήν την
εικόνα κανείς δεν ετοιμάζεται να κάνει πραγματική διαπραγμάτευση. Απλώς σε
απορρίπτει και περιμένει να επανέλθεις με σοβαρότητα και πραγματική διάθεση για
διαπραγμάτευση.
β. Ο δεύτερος λόγος είναι πιο ουσιαστικός. Η βασική διαπραγματευτική θέση ήταν
η εξής: κουρέψτε μας το χρέος ή, αν αντιδρούν οι φορολογούμενοι στις χώρες σας,
ας το κουρέψουμε με διάφορες αλχημείες, για να μην μπορούν να το καταλάβουν,
και αφήστε μας ήσυχους να τα ξοδέψουμε σε διορισμούς και παροχές. Προφανώς δεν
θα κάνουμε καμιά πραγματική μεταρρύθμιση και προφανώς δεν θα ανοίξουμε τις
αγορές. Θα ακυρώσουμε μάλιστα και τις ελάχιστες μεταρρυθμίσεις που έκαναν οι
προηγούμενες κυβερνήσεις. H κυβέρνηση στο εσωτερικό έχει κατορθώσει να
συσπειρώσει. Αυτό είναι καλό για κείνη βραχυπρόθεσμα, αλλά κακό μακροπρόθεσμα.
Οι προσδοκίες που καλλιέργησε και το διχαστικό κλίμα που ενισχύει θα το βρει
μπροστά της, όταν θα χρειαστεί να κάνει τη στροφή.
6. Οι εταίροι μας τι λάθη έκαναν; Είναι προφανές ότι το μείγμα
λιτότητας που έχει εφαρμοστεί στην Ελλάδα έχει αποτύχει. Είναι επίσης προφανές
ότι χρειάζεται να «ανακουφίσουν» κι άλλο την εξυπηρέτηση του χρέους (debt
relief). Εμφανίζονται όμως ανένδοτοι. Αυτό οφείλεται βέβαια στην κακή πρώτη
εμφάνιση της κυβέρνησης, αλλά δυστυχώς και στον τρόπο που αρκετοί μας
αντιμετωπίζουν. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι κακόπιστοι και σε κάποιες άλλες
αδυνατούν να αντιληφθούν τα όρια υποχώρησης της ελληνικής κυβέρνησης.
7. Υπάρχει τελικά δυνατότητα για αμοιβαίως επωφελή
συμφωνία; Βεβαίως και
υπάρχει. Θα είναι μια συμφωνία «ανακούφισης» (debt relief) που θα περιλαμβάνει
μεγαλύτερη περίοδο χάριτος, ίσως κάποια ρήτρα ανάπτυξης, επέκταση της διάρκειας
ωρίμανσης των ομολόγων ακόμα και μείωση των ήδη πολύ χαμηλών επιτοκίων. Αλλά
όλα αυτά θα συνοδεύονται απαραίτητα από ένα ιδιαίτερα δεσμευτικό μνημόνιο (όπως
και να ονομαστεί) που θα υποχρεώνει σε πρωτογενές πλεόνασμα και δομικές
μεταρρυθμίσεις και θα αποτελεί ταυτόχρονα και απόδειξη της δέσμευσης της
ελληνικής κυβέρνησης ότι δεν θα παραβιάσει τους όρους της συμφωνίας.
8. Γιατί δεν θα θέλει να συμφωνήσει η ελληνική
κυβέρνηση στα παραπάνω; Για δύο λόγους:
α. Διότι υποσχέθηκε μόνο παροχές, προσλήψεις και ακύρωση των
μεταρρυθμίσεων και
β. Διότι, λόγω ιδεολογικής αγκύλωσης και έλλειψης εμπειρίας, δεν
αντιλαμβάνεται ότι χωρίς μεταρρυθμίσεις η ελληνική Οικονομία θα παραμείνει
στάσιμη (ή ακόμα χειρότερα, σε ύφεση) τα επόμενα χρόνια. Αν μας χάριζαν τα χρέη
ή δεν χρειαζόταν να τα εξυπηρετούμε και η κυβέρνηση εφάρμοζε την πολιτική της,
πολύ σύντομα θα βρισκόμασταν με μεγάλα ελλείμματα και νέο χρέος που δεν θα
μπορούσε να εξυπηρετηθεί.
9. Ναι, αλλά στο εσωτερικό έχει κατορθώσει να
συσπειρώσει. Αυτό είναι
καλό για την κυβέρνηση βραχυπρόθεσμα, αλλά κακό μακροπρόθεσμα. Κατ’ αρχάς,
δείτε ποιους συσπείρωσε. Επιπλέον, οι προσδοκίες που καλλιέργησε και το
συγκρουσιακό και διχαστικό κλίμα που ενισχύει θα το βρει μπροστά της, όταν θα
χρειαστεί να κάνει τη στροφή.
10. Θα γίνει τελικά αυτή η στροφή; Κι αν δεν γίνει; Συνεχίζω να πιστεύω ότι θα γίνει.
Ήδη έγινε μια μεγάλη στροφή από τον Γιάνη Βαρουφάκη. Έχει κάνει πολλές
υποχωρήσεις σε πολλά θέματα. Φαίνεται έτοιμος και για άλλες – ειδικά μετά το
σοκ αυτής της εβδομάδας. Αν δεν υπάρξουν υποχωρήσεις, δεν θα υπάρξει συμφωνία.
Αν δεν υπάρξει συμφωνία, η έξοδος από το ευρώ είναι δεδομένη. Η έξοδος θα είναι
πολιτικά και οικονομικά καταστροφική. Αν δεν αντιλαμβάνεσαι γιατί, διαβάζεις
λάθος κείμενο. Έχασες άδικα τον χρόνο σου.
Έχω και μία συμβουλή να δώσω. Δεν υπάρχει κανένας
λόγος διχασμού αυτήν τη στιγμή. Όλοι μας πρέπει να ευχόμαστε να επιτύχει η ελληνική
κυβέρνηση να συμφωνήσει με όρους που θα εξασφαλίσουν ανάπτυξη και ανακούφιση
από την κρίση. Στη δημόσια συζήτηση έχει εμφιλοχωρήσει, όπως πάντα, πολλή
παράνοια, αρκετή χολή, αλλά και ένας κακοπροαίρετος κυνισμός. Δεν μας
χρειάζονται, ας τα απορρίψουμε.
*O
Αριστείδης Χατζής είναι Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών, http://www.andro.gr
